نقش نماهای گفتمانهای استدلالی در زبان فارسی

درگفتمانهای استدلالی که از رایج ترین اشکال تعامل انسانی هستند، گوینده یا نویسنده سعی دارد از طریق دلیل و برهان شنونده یا خواننده را در مورد نظری یا درست و نادرست بودن چیزی یا انجام کاری متقاعد کند. نکته ای که اثبات می شود نتیجه نام دارد و دلایلی که برای اثبات آن به کار می روند، علت نامیده می شود. نقش نماها واحدهای زبانی در سطح گفتمان و از طبقات مختلف دستوری اند که برای پیوند اجزای مختلف گفتمان به کار می روند و در گفتمان استدلالی برای پیوند علت و نتیجه به کار می روند. طبق تحقیق حاضر حدود 90 مورد نقش نمای استدلالی در زبان فارسی به کار می روند که به سه دسته نقش نمای علت، نیتجه و دو سویه (هم برای علت، هم نتیجه ) تقسیم می شوند. جایگاه این نقش نماها در 800 نمونه از گفتمانهای استدلالی فارسی بررسی و معلوم شد جایگاه آنها در ساخت جمله های مرکب وابسته و همپایه قابل پیش بینی است، اما در ساخت علّی– معلولی گفتمان که در زبان فارسی به دلیل ترتیب آزاد و متغیر این زبان پنچ جایگاه را شامل می شود یعنی نتیجه بعد از علت، علت بعد از نتیجه، علت قبل از نتیجه، علت قبل یا بعد از نتیجه یا بین اجزای نتیجه و نیز نتیجه بین اجزای نقش نما یا نقش نمای گسسته (به جز موارد محدودی) قابل پیش بینی نیست. همچنین کارکرد نقش نماهای گفتمانهای استدلالی فارسی مورد بررسی قرار گرفت و این نتیجه به دست آمد که این نقش نماها می توانند در پنج سطح گفتمانی مورد نظر شیفرین 1987 کار کرد داشته باشند: در سطح اندیشگانی که ساخت معنایی است و در واقع اندیشه ای بر اساس واقعیت بنا شده است، کارکردی بالفعل به عنوان نقش اولیه دارند. در سطح ساخت اطلاع که شامل دانش و فرادانش گوینده و شنونده است و معمولاً اطلاعی پیش زمینه نتیجه گیری قرار می گیرد این نقش نماها کارکردی بالفعل به عنوان اولین نقش ثانویه دارند. معمولاً نتیجه، اطلاع کهنه و پیش زمینه، اطلاع نو است. در سطح ساخت کنشی که انگیزه ای در گفتمان باعث انجام یک کنش می گردد، نقش بالقوه دارند که اگر در جفتهای ادعا- دلیل، درخواست- دلیل، پذیرش- توجیه( که مورد نظر شیفرین است) و نیز دو جفت انگیزه و کنش دیگر یعنی توصیه- دلیل و تأکید- دلیل که در فارسی وجود دارند ولی در طبقه بندی شیفرین ذکر نشده بود ، ایفای نقش کنند بالفعل می شوند. در ساخت تعاملی که دارای جفتهای همجوار مربوط به هم است مثل سوال ـ جواب با چرا- چون، و نیز در ساخت مشارکتی که شنونده فعال با استفاده از نقش نما در گفتمان مشارکت می کند، نقش بالقوه دارند که اگر در بافت مناسب آن قرار گیرند بالفعل می شوند. همینطور نقش شاخص که شیفرین معتقد است با احتساب آن، هیچ دو نقش نمای معادلی باقی نخواهد ماند، در مورد نقش نماهای معادل فارسی بررسی و مشخص شد که نقش شاخص مد نظر شیفرین نمیتواند در مورد نقش نماهای استدلالی معادل در فارسی تمایز دهنده باشد. وی دو معیار شاخص گوینده و شاخص متن را در نظر گرفته و معتقد است چنانچه با مد نظر قرار دادن پنج سطح گفتمانی و نیز خواص نقش نماها، باز هم نقش نماهای معادلی وجود داشته باشند توسط دو نقش شاخص گوینده و متن از هم متمایز می شوند که در فارسی چنین نیست . تمایز نقش نماهای معادل در گفتمانهای استدلالی فارسی با ملاک و معیارهای شیفرین به طور کامل قابل بررسی نیست و باید معیارهای غیر زبانی مثل ژانرها، موقعیت های اجتماعی و تفاوتهای فردی و اجتماعی را به معیارهای شیفرین اضافه کنیم تا تمایز بین آنها امکان پذیر گردد.